فیلم سمفونی نهم؛ کمدی سیاهی از زندگی و مرگ - وبلاگ آبی اناری ها

به گزارش وبلاگ آبی اناری ها، مرگ اندیش بودن یکی از خصلت های او است که در اغلب آثارش می بینیم؛ هرچند این خصلت در بسیاری از هم نسلان هنرمند دیده می گردد.

سمفونی نهم بعد از 17 سال دوری کارگردانش محمد رضا هنرمند از سینما ساخته شد. خالق مومیایی 3، سارق عروسک ها و مرد عوضی این بار هم مرگ را بهانه نگارش فیلم نامه اش کرد و از این منظر به سراغ سرنوشت تراژیک برخی شخصیت های تاریخی در ساعت های آخر عمرشان رفت و ملک الموت فیلمش را شخصیت بذله گو و شوخی تصویر کرد که همین دوگانگی در تصویر این دو موقعیت در نخستین نمایش فیلم در جشنواره فیلم فجر واکنش های متفاوتی به همراه داشت.

دو قطبی بودن فضا و لحن دو پاره آن نتوانست عموم مخاطبان را راضی کند و حال بعد از ماه ها بعد از حضور در جشنواره فیلم فجر، سمفونی نهم با تغییراتی در تدوین و کوتاه ترشدن برخی سکانس ها به اکران عمومی رسیده است.

هنرمند به تازگی در گفت و گویی با ایلنا درباره اینکه به چه دلیل در تازه ترین اثر سینمایی اش بار دیگر به سراغ موضوع مرگ رفته است، گفت: فیلم سمفونی نهم به هیچ وجه درباره مرگ نیست؛ بلکه درباره زندگی شخصیت هایی است که هرکدام به نوعی در سرنوشت و زندگی امروز ما تأثیرگذار بوده اند.

البته از همه منتقدانی که فیلم را دیده اند و درباره آن مطلبی، چه در موافقت و چه در مخالفت گفته یا نوشته اند، صمیمانه تشکر می کنم. من از همه آن ها آموختم. شاید لازم باشد در همین فرصت از منتقدان و تماشاگرانی که فیلم ناقص و کامل نشده سمفونی نهم را در جشنواره دیده اند؛ ضمن پوزش، سپاسگزاری دوباره ای هم داشته باشم.

او در بخش دیگری از این مصاحبه درباره انتقاد ها به لحن دوپاره فیلم هم واکنش نشان داد و گفت: فیلم سمفونی نهم لحنی طنزگونه دارد؛ البته نه از نوع طنز های رایج. کم و بیش همان تجربیات خودم در کار های طنزی ا ست که قبلا ساخته ام و شاخص ترین آن ها در مجموعه تلویزیونی کاکتوس بود.

برای فهم لایه های طنز، در فیلم سمفونی نهم به دلیل حساسیت موضوع و شخصیت های برجسته ای که در این فیلم به تصویر کشیده شده اند، باید کمی تعمق و تأمل کرد. به گفتار متن و مصاحبه ها باید توجه بیشتری کرد تا لایه های طنز آن بهتر درک گردد. درباره قتل یا بهتر و واضح تر بگوییم ترور امیرکبیر به مدیریت و راهنمایی کلنل شیل، نماینده دولت به اصطلاح فخیمه بریتانیا!

وقتی این اتفاق شوم در آستانه انجام است، درخواست ملک الموت برای منصرف کردن امیرکبیر از رفتن به حمام فین وجه طنز و درعین حال اشاره به علاقه و دلبستگی ملک الموت به شخصیت بزرگی مانند امیرکبیر دارد. این صحنه را به غیر از قالب طنز اگر ببینید؛ یعنی همان گونه که برخی از منتقدان عزیز و محترم برنامه هفت دیده بودند، مسخره به نظر می رسد.

بسیار واضح است که اگر این دسیسه شوم از سوی خائنان داخلی با راهنمایی و حمایت عوامل خارجی رخ نمی داد، همان گونه که ملک الموت هم ابراز احساسات می نماید و می گوید، سرنوشت ملت ایران به گونه دیگری رقم می خورد و کشور ما امروز صندلی دیگری در دنیا داشت.

به گمان من، با اینکه فیلم سمفونی نهم از جهاتی می تواند یک فیلم مفهومی و قابل تفسیر و تأویل باشد؛ ولی به هیچ وجه نباید آن را جدی گرفت؛ چون اساسا فکر به تصویر کشیدن ملک الموت و تجسم او در قالب یک فیلم سینمایی، دست کم برای من که سازنده فیلم هستم، آن قدر ها جدی نیست و همه حرف و سخن و پیغام و اشارات فیلم هم باید در یک فضای فانتزی قابل فهم باشد؛ درست همان گونه که در مجموعه های کاکتوس بود.

از زمان نمایش فیلم در جشنواره فیلم فجر تا امروز که فیلم به اکران عمومی رسیده، واکنش های متفاوتی درباره آن وجود داشته است. احمد طالبی نژاد، از سینمایی نویسان پیش کسوت، درباره تجربه اخیر هنرمند گفت: محمد رضا هنرمند را به عنوان سازنده کمدی های اجتماعی-اخلاقی می شناسیم. کمدی های مفهومی که با عامه مردم هم ارتباط برقرار می کرد.

در اوایل شروع به کارش فیلمی به نام زنگ ها را ساخت که آن هم کمدی سیاهی است درباره زندگی و مرگ. درباره سمفونی نهم هم می توان همین تعبیر را داشت. فیلمی که گروتسک است که متأسفانه لحن و بیانی که برای آن انتخاب نموده است، دوست داشتنی و جذاب نیست که به نظرم تماشاگران عادی ارتباط زیادی با آن برقرار نمی نمایند و تماشاگر خاص را هم به مرور خسته می نماید.

او در بخش دیگری از صحبت هایش درباره تصویر کردن مفهوم مرگ در آثار هنرمند گفت: مرگ اندیش بودن یکی از خصلت های او است که در اغلب آثارش می بینیم؛ هرچند این خصلت در بسیاری از هم نسلان هنرمند دیده می گردد و تصور می کنم این حسی عمومی است که برخی هنرمندان به آن دچار می شوند و هنرمند هم در این فیلم، مثل اغلب آثارش به این حس نزدیک شده است؛ با وجود این لحن و زبان فیلم به دلیل نمادین بودن همه چیز، کمی خاص است.

به هرحال این ویژگی گروتسک است که در ظاهر مخاطبش را بخنداند و در اعماق او را به فکر وادار کند. هنرمند در این فیلم درباره واقعیت مرگ حرف می زند و لحن کمیک را برای آن انتخاب نموده است و همین دوگانگی برای بسیاری قابل درک نیست؛ هرچند که همه این نظرات برای من به عنوان مخاطبی که یک بار فیلم را دیده ام، تفسیرپذیر است و اگر فیلم را دوباره ببینم، شاید نظر دیگری داشته باشم.

طالبی نژاد ادامه داد: در نهایت سمفونی نهم فیلمی نیست که بعد از 17 سال، بتوان از هنرمند انتظار داشت. می توانست بازگشت شکوهمندانه ای به سینما داشته باشد و متأسفانه درحال حاضر این طور نیست. البته این موضوعی نیست که فقط مختص محمد رضا هنرمند باشد. بسیاری از فیلم سازان دیگر نیز این رویه را در سینما طی نموده اند. مدتی قبل بزرگداشت زنده یاد یدالله صمدی در خانه سینما بود و من هم ازجمله افرادی بودم که درباره او صحبت کردم. صمدی نیز ازجمله کارگردان هایی بود که در شروع کارش درخشان بود.

فیلم هایی مثل اتوبوس یا ساوالان فیلم های ماندگاری در سینمای ما هستند. او مدتی از سینما استعفا داد و سرگرم پست های مدیریتی شد و بعد از بازگشت دوباره اش به سینما نتوانست موفقیت فیلم های پیشینش را ادامه بدهد. درباره محمد رضا هنرمند هم می توانم بگویم که قطعا بعد از سال ها دوری می توانست با فیلم بهتری برگردد.

او کمدی ساز بسیار ماهری است و به کارش مسلط است. قطعا بسیاری خاطره فیلم مومیایی 3 یا سارق عروسک ها را فراموش ننموده اند؛ اما هنرمند بعد از گذشت سال ها با ساخت یک فیلم غیر متعارف قدم به سینما گذاشته است. این غیر متعارف بودن دلیل بر خوب بودن فیلم نیست.